Buitenhof 🇳🇱

_id	67680199833fc6869b188be2
url	https://npo.nl/start/serie/buitenhof/seizoen-19/buitenhof_316/afspelen
datetime	2024-12-22 12:15:00
description	De archieven van Nederlanders die tijdens WOII collaboreerden met de Duitsers zijn vanaf 2 januari toegankelijk voor iedereen. We spreken twee generaties familieleden van NSB'ers: Jeroen Saris, oud-wethouder Amsterdam en documentairemaker Marieke van der Winden over zwijgcultuur, schaamte en de verwerking van hun beladen familieverleden. * Een gesprek met hoogleraar geschiedenis van internationale betrekkingen in Utrecht Beatrice de Graaf over omgaan met onzekerheid, dreiging en lessen uit de geschiedenis. * Filmmaker en fotograaf Ahmet Polat met een aantal indrukwekkende nieuwsfoto's. * Philip Huff over de kracht van gedichten als medicijn.

 

Statements

idx	statement	score
0	888 Jeroen Saris en Marieke van der Winden over foute Nederlanders in de oorlog.	0.02
1	Beatrice de Graaf over tijden van pessimisme en ondergang.	9.06
3	Dat zijn de gasten van deze Buitenhof op zondag 22 december.	0.01
5	Vier kilometer dossiers worden per 2 januari openbaar.	0.01
6	Dossiers van Nederlanders die in de Tweede Wereldoorlog collaboreerden met de Duitsers.	8.45
7	De archieven zouden ook online te bezoeken zijn maar dat is voorlopig van de baan.	0.02
9	Wat betekent het dat die dossiers van foute Nederlanders nu voor iedereen toegankelijk zijn?	0.01
10	Bij mij aan tafel twee generaties familieleden van NSB'ers: Jeroen Saris, oud-wethouder in Amsterdam.	0.01
13	Zij maakte een documentaire over het belaste verleden van haar grootouders.	0.01
23	We hebben afgesproken te tutoyeren, omdat we elkaar al eens eerder tegengekomen zijn.	0.02
24	Marieke, even die stapels dossiers van 20 familieleden.	0.23
28	Want je ging eigenlijk op zoek naar je grootouders.	0.03
31	Maar het bleek een Ja, dat waaierde steeds meer uit, als een soort olievlek.	0.01
32	Je begint met één dossier en dan zie je daar verhoren en daar wordt dan ook ineens je overgrootvader genoemd.	0.01
43	Dat zie je ook in de documentaire die je hebt gemaakt, Het Grote Verzwijgen.	0.02
44	Jeroen, jij kwam er op je 18e achter dat jouw vader bij de NSB zat.	0.03
55	Mijn vader zou spreken over de verantwoordelijkheid van de wetenschapppen.	0.02
56	En Rinus Ferdinandusse vroeg zich af: Is dat nou wel zo'n verstandig idee om iemand die al eerder een generatie studenten op het verkeerde spoor heeft gezet dat nog een keer te laten doen?	0.03
68	Dat mijn vader die lezing zou houden en Ferdinandusse daar wat over geschreven had.	0.02
70	Hij was bezig met andere dingen: Met de vraag of hij die lezing nou wel of niet moest houden.	0.01
71	Het was de studentenparochie van Amsterdam dé progressieve parochie van Nederland.	0.02
78	Over die confrontatie, die je later hebt gehad, komen we zo nog te spreken.	0.07
86	Nou ja, eh we weten het eigenlijk niet precies op dit moment.	0.03
87	De bedoeling was dat alles achtereenvolgens online gezet zou worden.	0.17
88	En ook dus gedigitaliseerd online gezet zou worden.	1.56
96	Of het ook het gedigitaliseerde archief open kan, is de vraag.	0.07
98	Want er zitten persoonsgegevens in die beschermd zijn.	0.01
99	Marieke, jij hebt geprobeerd je weg te vinden in dat archief.	0.01
105	Het is niet zo dat ik daar 40 uur per week mee bezig was.	0.02
106	Maar je moet je voorstellen: ik had een familie die niet mee wilde werken.	0.04
107	En om een dossier op te vragen in het Nationaal Archief of in het CABR, dat is een onderdeel van het Nationaal Archief moest ik volledige naam, geboortedatum en ook als degene later geboren was dan 100 jaar geleden, de sterfdatum weten.	0.01
108	't Ging om een heleboel familieleden die ik helemaal niet kende.	0.01
109	En mijn collega-nazaten in die familie wilden niet meewerken.	0.02
110	Dus ik moest eerst al die gegevens boven tafel zien te krijgen.	0.01
111	Dat ze niet wilden meewerken, geeft aan hoe gevoelig het lag voor de familie.	0.13
112	Want ook de familienaam van jouw moeder mag niet in de documentaire voorkomen.	0.01
116	Het is niet zo heel moeilijk om die naam alsnog te achterhalen als je dat graag wil.	0.01
123	Jeroen, jij kwam er dus op je 18e achter dat jouw vader, via dat Vrije Nederland-artikel NSB-studentenleider was geweest.	0.05
124	Op een gegeven moment ben je ook naar dat archief gestapt om het eens verder uit te zoeken.	0.52
126	De reden daarvoor was dat ik zelf in therapie ben gegaan.	0.01
130	En mijn dochters spraken me erop aan, mijn vrouw deed dat.	0.01
132	We gingen in familietherapie en die therapeut zei: Jij moet even naar iemand anders toe gaan en dan die geschiedenis met je vader ophalen.	0.01
136	En vanaf de eerste dag ben ik gaan praten over mijn vader en wat ik daarvan vond.	0.01
137	Want ik was dus eigenlijk veel dieper geraakt door de geschiedenis op mijn achttiende en het gebrek aan vertrouwen wat ik had gekregen vanaf dat moment dan ik had gedacht.	0.01
138	Je had geen Je had geen vertrouwen meer in je vader?	0.01
141	Dat was anders omdat die niet zo actief is geweest.	0.03
144	Maar even naar Marieke, want jouw moeder overleed heel jong.	0.01
146	En tijdens haar leven wist jij niet dat zij een kind was van NSB'ers, toch?	0.04
150	Ja, door een slip of the tongue van iemand tijdens haar uitvaart die ervan uitging dat ik dat wel wist.	1.04
153	Die zei tegen mij: 'Wat is het toch verschrikkelijk.'	0.01
154	'Eerst die nare jeugd die ze heeft gehad in Amsterdam als NSB-kind en dat gepest en getreiter en het uitsluiten en dan nu ook nog zo jong dood aan kanker.'	1.4
159	Je bent toen die documentaire later gaan maken, Het Groot Verzwijgen.	0.01
160	Begreep je je moeder beter toen je ontdekte welk geheim ze met zich meedroeg?	0.01
167	Ik vind dat een te zware term, maar om even aan te geven: Best wel afgezonderd van de buitenwereld.	0.01
169	Mijn moeder en mijn stiefvader, daar ben ik eigenlijk door opgevoed.	0.01
170	Docenten ook op de vrije school, streng in de leer.	8.03
171	Wat je ziet ook in de documentaire, is dat zij iemand is die niet boos kan worden.	0.02
175	Ze was heel bedreven in heel lief zijn, niet opvallen.	0.01
179	Maar ik denk wel dat zij getraind is, want zo waren mijn grootouders ook, in niet opvallen.	44.44
181	Een ander ding was dat ik heel politiek georiënteerd was in mijn pubertijd.	0.2
186	Maar ik kwam uit een nest, daar werd geen krant gelezen, er werd geen journaal gekeken.	0.01
187	Er werd niks gedaan aan bevrijdingsdag, ook niet aan dodenherdenking.	1.85
191	Even over dat je moeder, die graag het goede deed en de lieve vrede wilde bewaren.	35.16
193	Dat je misschien het idee hebt gehad dat je iets goed moest maken?	0.01
195	Maar ik was niet van het goed maken op een rustige manier of zo.	0.01
197	Ik sluit me aan bij alle acties die er gevoerd worden.	0.02
198	Dat heb jij op jouw manier pas een generatie later dan weer gedaan.	0.11
205	Dat heeft daar wel mee te maken, maar daar was ik me niet bewust van.	48.92
206	Het was meer zo dat ik dacht Toen ik dat gehoord heb, heb ik elk vertrouwen in mijn ouders verloren.	0.01
209	En doen wat er nu moet gebeuren: Actievoeren tegen de Vietnamoorlog.	0.01
210	Gebouwen bezetten om democratisering te krijgen, enzovoort.	0.01
216	Dat hij dat gedaan heeft, dat hij NSB-studentenleider was?	0.01
217	Of neem je hem het meest kwalijk dat hij dat verzwegen heeft?	0.01
219	Dus dat hij mij niet verteld heeft Misschien is hij me vergeten.	0.02
222	Toen ik hem erop aansprak, een paar dagen later toen zei hij: Ik dacht dat je het wel wist.	0.02
223	Dat vond ik echt het allerlafste antwoord dat ik had kunnen krijgen.	0.01
224	Hij weet heel goed of hij mij iets verteld heeft of niet.	0.01
227	Die heeft hij moeten vertellen waar hij vandaan kwam toen hij uit de gevangenis kwam.	0.03
229	Want ik werd geboren in 1950, toen hij net uit de gevangenis kwam.	0.01
234	Dus die man die overal toespraken wilde houden enzovoorts die durfde mij niet te vertellen wat hij in zijn jeugd gedaan had.	0.02
235	Hij viel voor mij van zijn troon en dat is eigenlijk niet goed gekomen.	3.12
240	Het Centraal Joodse Overleg vindt het een schande dat dat niet online komt.	0.02
241	Het uitstel, zeggen zij, betekent dat vele families mogelijk nooit de kans krijgen om het lot van hun vermoorde familieleden te achterhalen.	0.03
245	Want wordt dan op deze manier, dat is eigenlijk het impliciete verwijt de privacy van NSB-nazaten belangrijker gevonden dan het belang van de slachtoffers?	0.01
253	Nou ja, ik vind ook dat het Nou ja, ik vind ook dat het archief openbaar moet worden.	2.05
255	We hebben evenveel belang erbij dat de waarheid aan het licht komt.	0.01
258	Maar het is echt heel belangrijk dat het wel openbaar wordt.	0.01
259	Alleen, er zitten natuurlijk dingen in die niet leuk zijn om te horen.	0.01
260	En daar kan de buurman misbruik van maken als hij daar zin in heeft.	0.01
262	Want soms denken mensen ook: mijn vader of grootvader was heel goed in de oorlog.	26.77
264	Ze gaan naar het archief en komen erachter dat het tegendeel het geval was.	0.02
266	Er zit ook een scène in van iemand in de familie die verteld is dat zijn vader die omgekomen is vlak na de oorlog bij het verzet zat.	0.05
269	Je vertelde net ook over hoe gevoelig het lag binnen je familie.	0.02
273	Een op de vijf Nederlanders ziet liever niet nazaten van foute Nederlanders in publieke functies.	99.81
276	En niet alleen maar voor nazaten van slachtoffers en nazaten van daders.	0.01
278	Maar ik vind het ook van heel groot maatschappelijk belang.	0.01
281	We kunnen veel helderder beeld krijgen van hoe het überhaupt zo heeft kunnen gebeuren.	0.01
283	En dat leidt ook tot de vraag Merken jullie ook, merk jij ook dat mensen wellicht anders naar je kijken omdat je een nazaat bent van foute familie?	0.01
285	Ik heb tegen de CPN gezegd, de verzetspartij toen ze mij wilde kandidaat stellen, weet dit.	0.02
289	En het mag niet gebeuren dat jullie het niet weten en een ander daarover begint.	0.01
290	Vond je het niet al heel akelig dat je dat überhaupt moest uitleggen?	0.01
292	Het was gewoon zo dat ik dacht: Ik wil geen risico nemen.	0.01
295	Maar het bleek voor hen geen enkel probleem te zijn.	0.01
297	Als eenvijfde van de mensen nu zeggen: Daar heb ik bezwaar tegen.	0.04
300	Even terugkijkend, ook na het zien van jouw documentaire.	0.01
301	Jij hebt tijdens het leven van je moeder niet geweten waar ze wellicht mee geworsteld heeft.	0.04
302	Ik kan me voorstellen dat je heel graag met haar daarover had willen praten.	0.01
306	Het had ook heel goed gekund dat ze er niet over kon praten.	0.01
309	Je moet je voorstellen en dat dat wil ik eigenlijk ook nog wel even zeggen over die 17%.	0.01
313	Om kinderen niet verantwoordelijk te stellen voor daden van hun ouders.	0.01
316	Ik kan het me heel goed voorstellen dat het vooral voor slachtoffers heel ingewikkeld is.	0.01
322	Ik heb er echt De hele tijd had ik daar helemaal geen zin in.	0.01
323	Maar op een gegeven moment dacht ik: Het is toch een man die erg zijn best heeft gedaan in het leven.	0.01
324	En wat mij vertederd heeft, is dat hij een goede opa werd.	0.03
326	Op een gegeven moment zie je aan hem dat hij blij is dat hij die kinderen van school mag halen en naar huis mee mag nemen.	8.37
330	En daarmee heb ik hem ook wel, zou je kunnen zeggen, kunnen vergeven.	0.01
338	En de NOS zendt die dag een speciale documentaireserie uit.	0.01
340	Hoe hou je het hoofd boven water in tijden van crisis en ondergang?	0.01
342	Wat kunnen we leren van Nederlands bekendste historicus Johan Huizinga?	0.01
343	En die donkere jaren 30 van de vorige eeuw, toen hij leefde.	0.01
344	Daarover Beatrice de Graaf aan tafel, hoogleraar geschiedenis in Utrecht.	0.01
346	U verzorgde onlangs die prestigieuze Huizinga-lezing.	0.01
347	En Huizinga maakte dus de aanloop mee naar de Tweede Wereldoorlog in de jaren 30.	0.01
349	Die was natuurlijk in Nederland minder het geval, maar hij heeft die wel bewust meegemaakt.	0.03
351	En daar ook behoorlijk onder geleden, zo vlak na de Eerste Wereldoorlog.	6.77
354	Deze somberheid, die oorlogsdreiging waar we voor gewaarschuwd worden.	0.01
355	Nou ja, wat hij schreef over de oorlogsdreiging in zijn tijd is dat hij zegt Het allerergste, zegt hij is dat de regels die vanaf de Middeleeuwen zijn opgebouwd om de beschaving te handhaven daar schreef hij altijd over, cultuur, beschaving, Middeleeuwen.	0.05
356	Die regels worden weliswaar altijd met voeten getreden, maar de regels zijn er nog.	0.01
357	Maar we leven nu in een tijdperk, schrijft hij dan, '34-'35 'dat de beginselen zelf bij het grofvuil van de geschiedenis zijn gezet.'	0.03
358	'Het is zo ver gekomen dat het systeem van het volkenrecht niet langer als beschaving wordt erkend en dat we terugzakken tot onder het niveau van archaïsche cultuur en terechtkomen in volstrekte gewelddadigheid.'	22.35
360	Dat is nu feitelijk toch ook zo, dat sommige staten het volkenrecht of het internationale recht niet erkennen.	0.07
361	Nee, niet erkennen en sterker nog we moeten even een vergelijking maken.	0.01
362	Er wordt nog wel eens gezegd: Huizinga was een cultuurpessimist, die was heel somber en dan wordt hij wel vergeleken met Oswald Spengler.	0.03
363	Dat is die beroemde Duitse filosoof die dat boek schreef, Untergang des Abendlandes.	0.02
364	En Carl Schmitt, ook in die tijd, Begriff des Politisches.	0.02
365	Daar wordt hij dan mee op een hoop gegooid, onlangs ook nog in een artikel.	3.59
366	En dan wordt er gezegd: Dat waren van die conservatieve denkers die de ondergang profeteerden.	0.1
368	Hij zei: Wat Spengler en Schmitt doen, is dat zij ook zelfs het idee dat het anders kan, omdraaien.	0.02
370	En hij probeerde juist de diagnose zo scherp te stellen dus eerlijk te zijn en te zeggen dat het diepe duisternis was om daarna te wijzen op dat ideaal.	0.02
371	Ja, en hij zei ook in de afvolging van Augustinus, de Romeinse bischop dat iedereen streeft naar vrede.	0.03
374	Ja, en als je dat ideaal dus omdraait, zegt Huizinga dan houd je iets satanisch over dat alleen maar kapot maakt.	0.03
375	We zijn teveel dat idee van crisis en geweld gaan omarmen.	0.01
376	Dat is ook een stelling van Huizinga, misschien in die tijd.	0.01
377	Hij spreekt ook over extreem nationalistische verdwazing.	0.02
379	Voor een deel zitten er zeker parallellen in deze tijd.	0.01
380	En wat Huizinga ook doet, en hij citeert daar dan ook Augustinus Hij zegt: Je kunt naar de geschiedenis kijken of naar politieke leiders kijken en dan kijken hoeveel effect ze hebben.	0.02
383	Je kunt naar leiders kijken en zeggen: Ze doen het zo goed, ze zijn zo tactisch, ze zijn zo handig.	1.09
384	Maar eigenlijk moet je bij leiders kijken naar wat voor grondhouding wat voor deugden ze in de klassieke Aristoteliaanse zin verspreiden.	0.01
385	Want dat is uiteindelijk het enige wat hoop op de toekomst geeft, als dat goed zit.	0.01
388	Nee, het is ook 100 jaar geleden dat hij daarover schreef.	0.03
390	Wij denken dan meteen: deugden, dat is moralistisch.	0.01
391	Maar eigenlijk was meer dan 2000 jaar lang dat een manier om jonge mensen op te leiden politici op te leiden, dus niet alleen maar om mensen op te leiden om heel slim te zijn.	0.03
392	De definitie van de deugd van Aristoteles is dat je genoeg slimheid hebt om te handelen volgens een hoger doel.	0.01
393	Dus niet alleen dat je mooie idealen hebt, maar ook dat je in je handelen dat doel kunt nastreven.	0.01
397	Beheersing, rechtvaardigheid, geloof, hoop, liefde.	0.01
398	De vier van Aristoteles zijn inderdaad beheersing, rechtvaardigheid, wijsheid en moed.	0.1
401	Augustinus benoemt die dan: geloof, hoop en liefde.	0.01
402	En die tezamen zijn in de zesde eeuw de zeven kardinale deugden geworden.	0.02
403	En kardinaal duidt erop dat dat het scharnierpunt is van het handelen van mensen in de publieke ruimte: Als je zo handelt, komt het goed met de gemeenschap.	0.01
405	En dan hebben we het over dat er toch behoorlijk wat gekrakeel is.	0.01
407	Dat er een staatssecretaris opstapt vanwege vermeende racistische dan wel polariserende uitspraken.	0.01
408	Kortetermijnsucces, electoraal succes, schreeuwen, schelden.	0.01
410	Nee, Huizinga had hiervan gezegd: Dit is puerilisme.	0.03
412	Als een beschaving niet meer aan die hoge regels voldoet, dan wordt het kinderachtig gedrag.	0.01
416	Ik denk in de hele samenleving en ook wel wereldwijd.	0.01
417	Het idee dat je zo kijkt naar politieke leiders is eigenlijk verdwenen.	0.01
418	Er is ook een politieke leider, Mark Rutte die tegenwoordig secretaris-generaal van de NAVO is die ons waarschuwt voor oorlog.	0.03
419	En zegt dat we ons daar geestelijk op moeten voorbereiden.	0.02
421	Laten we even Laten we even die deugden erop toepassen.	0.01
422	Dan kijk je niet naar of hij het goed heeft gezegd voldoet hij aan de regels, is het tactisch handig maar dan kijk je naar die deugden.	0.02
424	Ja, die toespraak is een toespraak waarin de moed doorklinkt.	23.54
426	Hij zegt: 'Ik heb het ook te lang niet goed gezien.'	0.02
427	'Het is ook voor mij een stap dat ik nu zeg: Dit is een ergere situatie dan vroeger.'	0.01
429	Dat is ook een teken van moed, dat je je eigen tekort benoemt.	0.01
431	Dat was niet altijd zijn sterkste kant in zijn carrière.	0.01
432	Zeker niet, maar we hebben het nu over deze toespraak.	0.02
433	Aan zijn verleden kunnen we nog een andere uitzending wijden.	0.18
434	In deze toespraak zegt hij: We hebben het te lang niet goed gezien.	0.01
436	Hij zegt: De Russen besteden 7 tot 8 procent van hun bruto binnenlands product aan bewapening.	10.74
438	We moeten toch meer moed hebben om te accepteren: Die oorlog komt ons snel tegemoet.	0.01
439	Het is nog niet zover, maar we moeten onszelf opofferen.	47.33
447	Dus hoop kan betekenen dat je wel heel eerlijk zegt: We hebben fouten gemaakt, het gaat slecht, de oorlog dendert op ons af.	0.01
449	Maar dat je dan vervolgens zegt: In die duisternis gaan wij nu toch een handeling verrichten die goed is, wat er ook gebeurt.	0.01
451	Je mag natuurlijk heel goed benoemen wat er allemaal mis is.	0.01
453	Maar je moet misschien als politicus of als leider ook een soort perspectief bieden.	0.01
455	Vandaar de titel van mijn lezing: Wij zijn de tijden.	0.06
458	In de tijd van Huizinga ging de wereld ook ten onder.	0.02
461	En mensen klaagden bij Augustinus: 'Die Romeinse keizers zijn corrupt.'	0.04
466	En dan zegt Augustinus: 'Scheld niet op de keizer, scheld niet op de tijden.'	0.01
469	'En wie bent u op dat moment in zo'n duistere tijd?'	0.01
472	En dat gesprek van ons, en ook uw lezing gaat eigenlijk over: Wat kun je van de geschiedenis leren?	0.01
473	Wat kun je van de geschiedenis gebruiken in de huidige tijd?	0.01
476	Het is niet: een pilletje slikken en komt wel goed.	0.01
477	De geschiedenis laat zien dat er altijd nog opties zijn.	0.01
478	De geschiedenis geeft geen blauwdruk; dingen herhalen zich elke keer ook weer anders.	0.03
481	Maar je kunt uit de geschiedenis wel leren dat er ook in duistere tijden Ik heb ook het voorbeeld van Roosevelt, de Amerikaanse president.	0.04
482	Die ook een aantal hele mooie historische toespraken hield.	0.03
484	En die laat ook zien hoe je de geschiedenis gebruikt om mensen een spiegel voor te houden: Zo kun je ook moedig zijn.	3.41
492	Dat was om de mensen op de hoogte te houden van alle goede dingen die hij van plan was.	0.01
494	'We gaan vechten en ik ga troepen daarheen sturen.'	0.1
498	Ik zie trouwens een ander voorbeeld van iemand die dat ook doet maar op een hele andere manier.	0.01
500	Die zegt ook tegen zijn bevolking Je zou kunnen zeggen: Poetin laat ook moed zien.	0.03
502	Want hij gebruikt wat je dan moed of hoogmoed zou kunnen noemen om een ander volk tot de doodstraf te veroordelen.	0.01
503	Hij zegt: 'We gaan de Oekraïne binnenvallen, want dat is een land vol met satanische mensen.'	0.03
505	'En wij zullen hun cultuur uitvlakken, want onze cultuur is beter.'	0.01
506	Dat is een handelingsperspectief dat op destructie is gericht.	0.03
508	Dat heeft hij ook wel gezegd van de dictatoriale leiders uit zijn tijd.	0.02
509	Interessant ook wat u zegt, en misschien Huizinga ook: 'In de geschiedenis gaat het niet alleen om de feiten maar ook om de overtuiging.'	1.91
511	Overtuiging is natuurlijk ook in de huidige tijd iets wat tot, u noemde net Poetin, tot heel veel narigheid leidt.	0.93
513	In het Engels heb je daar een mooie term voor: sense and meaning making.	0.1
514	Dus je geeft eerst betekenis aan de feiten, je ordent ze en je laat zien, dit is de verklaring voor de totstandkoming van de Eerste Wereldoorlog of dit heeft tot de Tweede Wereldoorlog geleid, of in deze situatie zitten we nu.	0.04
516	Maar vervolgens moet je ook een richting naar de toekomst geven en dan komt die grondhouding er dus weer bij kijken.	0.01
517	En die vertaalt Huizinga, en dat vind ik dus heel interessant Hij zegt: Een grondhouding is eigenlijk alleen maar goed als het cirkelt rond die zeven kardinale deugden.	0.01
518	Als het voldoet aan wijsheid, beheersing, solidariteit, recht.	0.01
519	Het klinkt zo ontzettend mooi, maar dan toch weer even naar de realiteit van nu.	0.01
521	U noemde net Rusland en Oekraïne maar dit is natuurlijk ook een heel ernstig en heftig en hartverscheurend conflict.	0.02
522	Is dat nou niet juist iets waar te veel overtuigingen spelen?	0.01
523	Nou nog even terug naar de manier waarop je zo'n overtuiging inzet.	0.01
524	Die zet je dus niet alleen in In het Duitse hebben ze daar een mooi woord voor: Moralkeule.	0.02
525	Als een grote morele knuppel waarmee je de ander op zijn hoofd slaat.	0.01
527	De bedoeling is, zegt Huizinga ook, dat je ook altijd eerlijk bent over je eigen tekort.	0.02
528	Dus je laat ook zien waar je zelf fouten hebt gemaakt waar je zelf te lang hebt gewacht om in actie te komen.	0.03
530	In Nederlands zou de regering veel nadrukkelijker kunnen zeggen: We hebben heel lang Israël gesteund, met goede, historische gronden.	0.02
532	De indicaties zijn nu toch wel zodanig inmiddels ook al langer dat er tekenen zijn van grove oorlogsmisdaden en erger.	0.09
533	En dan moeten we dus proberen om een handelingsperspectief te schetsen voor de Palestijnen, voor Gaza, maar ook voor Israël.	0.01
534	Wat mij opvalt in de debatten is dat je dan heel snel kamp-Israël, kamp-Palestijnen krijgt waarbij de meeste mensen dan nu steeds vaker voor kamp-Palestijnen kiezen, vanwege de genocide.	6.17
536	Huizinga zou zeggen: Het is het spel van de internationale staten.	3.87
537	En in dit geval, ik heb er ook een column over geschreven Saudi-Arabië, Egypte, Iran, Amerika ook in het Midden-Oosten die spelen daar allemaal een rol.	0.01
539	Dus het is heel makkelijk voor ons om te gaan zeggen: Moralkeule.	0.01
542	Dus waarom komt deze regering samen met Macron en Schultz niet met een plan om als Europa nu ook in Syrië, een veel nadrukkelijker rol te spelen?	0.02
543	En dat betekent dat je dus niet alleen de ander op de hoofd slaat met die deugd van jou, want dat is dan geen deugd meer.	0.01
545	Wat ook doorschemert in uw lezing is waar je perspectief kan vinden, in sombere, moeilijke tijden.	3.35
551	Waar zouden mensen dat kunnen vinden die niet gelovig zijn?	0.01
558	Het gaat niet alleen maar over het hier en nu maar is ook iets aan wat je aan je kinderen doorgeeft.	0.01
559	Je kunt ook geloven in onderlinge solidariteit van groepen.	0.01
562	Geloof is iets waar je niet altijd het bewijs voor hebt.	0.01
563	Maar waar je je toch aan vasthoudt, ondanks de tegenstrijdigheden.	0.01
570	Het feit dat je vriendschap, het gevoel van solidariteit voelt.	0.01
571	En wat ik heel mooi vind: Huizinga benoemt op een gegeven moment ook een soort geloof in iets wat ook breed is.	12.29
572	Hij zegt: 'Uiteindelijk moet alles wat je doet bijdragen aan de amor mundi.'	0.02
576	Uiteindelijk moet dat wat je doet in een richting staan die liefde voor de wereld belijdt.	0.01
577	Inclusief de tekortkomingen, van jezelf en van de ander.	0.02
578	Dus ja, we zitten hier op een zondag en we mogen het erover hebben.	0.01
583	Kun je toestaan dat er fouten worden gemaakt en dan toch met elkaar doorgaan?	0.01
584	Dat zijn toch de termen, en daar schrijft Huizinga over.	0.02
586	Daar zit ook dat stuk in van elkaars tekort ook op een gegeven moment meenemen in die geschiedenis.	0.01
588	Kinderen niet aankijken op de zonden van de ouders.	0.01
591	Dat pleidooi voor de deugden alleen al lijkt mij heel prachtig en erg goed maar toch in onze huidige wereld, hoe ver zijn we hier van afgedreven?	0.01
595	Maar ook als een politicus dus iets zegt dan wordt er heel vaak gereageerd, ook door journalisten: 'Wat heeft hij dat weer goed gezegd!	0.02
600	Ja, maar dat zijn allemaal dingen die niet bij die zeven kardinale deugden horen.	0.02
601	Maar ligt dat aan de politicus of aan de journalist?	0.01
603	Iedereen is verantwoordelijk voor wat hij zelf zegt.	0.54
605	Maar die komt ermee weg, omdat het resoneert en gedragen wordt.	0.02
606	Dus je zou met elkaar we maken samen de Res publica in de termen van Plato en Aristoteles, die dragen we samen.	29.12
608	In hoeverre draagt wat jij zegt nu bij aan rechtvaardigheid?	0.01
610	En dan niet alleen voor jezelf, maar voor een grotere groep.	0.01
621	Goed, dat was Beatrice de Graaf over haar Huizinga-lezing.	0.02
626	Het wordt meer en meer een uitzending met de sfeer van het einde van het jaar.	0.01
636	Ik heb geprobeerd om het jaar een beetje samen te vatten in een aantal beelden.	2.93
644	En dan heb je zoiets voor je met palmbomen, mooie reflectie.	0.02
645	Maar door de klimaatverandering is het gaan regenen in de woestijn en is dit prachtige beeld ontstaan.	0.68
646	Maar het is natuurlijk een heel rare situatie om dit te zien.	0.01
650	En de keerzijde van hetzelfde klimaatvraagstuk dat zien we ook vorig jaar.	0.02
654	Al die auto's die in de straten door dezelfde regenval maar dan een overstroming heeft veroorzaakt en alles op elkaar gestapeld.	0.02
659	Ja, het rare is dat ik zelf en dit soort beelden gaan we nog vaker zien maar dit, op een rare manier, zet mij op het verkeerde been.	0.01
660	Ik vind het altijd bijzonder als een beeld mij iets kan laten zien wat ik nog niet had bedacht of gezien.	0.01
661	Bij die andere is de boodschap duidelijk: Een overstroming met fatale gevolgen.	0.05
662	Ik denk dat er ongeveer meer dan 200 mensen ook aan zijn overleden.	0.03
663	En dit gaan we de komende periode vaker zien, jammer genoeg.	0.08
664	En daarom dacht ik: Hier wil ik wat van laten zien vandaag.	0.01
665	Dan je volgende thema, over een man die een belangrijke rol speelde.	0.26
666	Die gaan we ook de komende jaren vaker zien, denk ik.	0.01
672	Je kijkt naar deze foto en je denkt bij jezelf: Dat hij hier nog bij machte was om met zijn vuist omhoog te roepen, net naar de aanslag.	5.91
673	Je ziet het bloed nog over zijn gezicht en over zijn wang.	0.04
674	In zijn angst, want hij zal die ongetwijfeld gehad hebben had hij dus toch de tegenwoordigheid van geest.	0.01
675	Notabene met de Amerikaanse vlag op de achtergrond.	0.01
678	Dit was ook een beeld waarvan veel mensen zeiden: Het zal toch niet waar zijn dat hij herkozen wordt?	1.6
682	Ja, want we zijn Ja, want we zijn niet van hem af natuurlijk.	1.02
683	Later, in hetzelfde Pennsylvania maar deze keer met een bijzondere partner.	0.01
687	Het zijn geen vijanden, maar ze waren geen vrienden, laten we dat zeggen.	0.02
688	En Elon Musk heeft natuurlijk miljoenen in de campagne gestopt van Trump.	1.5
689	En je ziet ook nu al, als je luistert naar wat de plannen zijn, weghalen van de regelgeving en wat het gaat doen met de ontwikkelingen samen met Musk.	0.01
690	Er wordt zelfs al gevraagd: Is hij nu eigenlijk de werkelijke vice-president van Amerika?	0.02
692	Je derde thema gaat over iets waar je dit jaar dagelijks mee geconfronteerd werd.	0.01
696	Er zijn mensen die niet bij voedsel en water kunnen.	3.47
698	Een gezin dat net na een ontploffing uit het gebouw komt.	10.81
699	En ik wilde toch aan dit beeld, want alles wat we nu laten zien het staat in verband met elkaar.	0.01
700	Dus ook hier zien wij in het Westen de gevolgen van deze oorlog.	0.01
703	En dat was hier in Amsterdam, natuurlijk in november net voor de wedstrijd van Ajax tegen Maccabi.	0.02
705	In ieder geval, ze kwamen aan en er riep allerlei leuzen.	0.01
706	En dat heeft natuurlijk enorm veel gevolg gehad in onze stad, in Amsterdam.	0.02
708	Tussen mensen uit de stad die hier enorm tegen waren.	0.01
709	En dat heeft toch wel een stukje polarisatie veroorzaakt weer in ons leven.	0.01
714	Waar vind je troost na het verliezen van een dierbare?	0.01
715	Of als je niet weet waar je het moet zoeken, van liefdesverdriet?	0.01
716	Of als je denkt, na het zien van Buitenhof: Help, het wordt oorlog!	0.01
717	Met al deze gevoelens kun je nu terecht in de Gedichtenapotheek.	0.05
718	Deze apotheek heeft voor alle zielenpijn een passend medicijn, poëzie op recept.	0.01
719	Philip Huff, samensteller van deze apotheek, van dit boekje.	0.01
722	Ik weet niet of er een beroepsbeleiding voor is, die heb ik niet gedaan.	0.04
723	Maar ik heb wel met heel veel plezier een Gedichtenapotheek samengesteld.	0.01
724	En ik heb wel ook bij elk gedicht een indicatie gevonden.	0.14
726	Dus als je bijvoorbeeld last hebt van somberheid: lees dit gedicht.	0.01
727	Ja, maar somberheid is dan een woord, maar je kan ook dan denken: Van wat voor somberheid heb ik last van nadat ik Buitenhof heb gekeken?	0.01
730	Of we hadden het net over de nieuwe president: populismedepressie.	0.02
731	Dus ik had als apotheker de schone taak om te kijken: Wat is nou precies waar de mensen aan lijden?	0.16
732	En wat kan ik daarbij vinden om hen een beetje te helpen dat te verlichten?	0.01
733	Wanneer, want dat is natuurlijk gebeurd, ontdekte jij in jouw leven de troostende kracht van een gedicht?	0.01
736	Dat is toch vaak de drijvende kracht naar de poëzie.	0.01
737	En ik ben ook iemand die als hij zich aangetrokken voelt tot iets dan probeert te begrijpen hoe het werkt en 'kan ik het zelf ook?'	0.01
738	Dus toen ben ik een beetje gaan schrijven en dan waait het gelukkig uit dat er veel meer speelt in mensenlevens dan gebroken harten.	0.04
739	Dus toen ging ik ook een beetje poëzie zelf schrijven.	0.09
742	Toen kwam ik door dat gedicht bij een lerares Nederlands terecht, bij mij in het dorp.	0.01
743	En die zei: Dat gedicht over je vader Ik ken nog wel een dichter die ook heel mooie gedichten over zijn vader heeft geschreven.	0.02
744	Die komt uit Wassenaar, een beetje vergelijkbare dominante man.	0.05
746	En dat was inderdaad qua familiebespiegeling in die poëzie treffend.	0.01
747	Maar de dichter des vaderlands van het gebroken hart is toch wel Hans Lodijzen.	0.22
750	En als je die 20, 30 jaar later terugleest, denk je: Dat was toch vooral mijn pubergemoed.	0.01
756	Nou, het gedicht, de indicatie daarvan is voor mij Ik denk dat we allemaal wel het gevoel kennen dat als je een relatie hebt gehad en die stopt dat je dan het gevoel kan hebben dat de relatie voor niets is geweest.	0.02
757	En dat wil zeggen dat wat je met elkaar hebt gedeeld, weg is.	0.01
758	En ook misschien wel dat die ander uit je leven niet meer van jou is.	0.01
759	En Lodijzen leerde mij dat bij de liefde Bijna geen enkele liefde houdt eeuwig stand.	0.02
760	Dus dat afscheid, dat is een integraal onderdeel van de liefde.	26.55
763	En zelfs als je je geliefde nooit meer ziet of spreekt daarna dan zijn ze nooit meer weg, want ze zijn onderdeel van ons geworden.	44.4
766	Je hebt me alleen gelaten maar ik heb het je al vergeven En dan laat hij een heel mooi beeld zien van mensen die in een auto voorbijrijden.	27.85
767	En de enige die niet naar hem kijkt, zijn geliefde is de enige die mij herkende, de enige die zonder mij niet kan leven En ik heb geglimlacht Omdat je dan ook snapt dat de ander jou ook altijd met zich draagt.	0.03
768	Dus ik was met Hans Lodijzen heel blij dat hij woorden gaf, dat ik dacht: Precies zo is het.	42.84
769	Die lerares Nederlands hielp jou dus bij een soort zoektocht naar poëzie.	2.08
770	Die vond het natuurlijk fantastisch dat zo'n jongen geïnteresseerd was in gedichten.	0.01
771	En door deze lerares ontdekte jij, als ik het goed heb ook Judith Herzberg en Vasalis.	0.02
773	Nou, meestal wel in de zin van Dat zijn wel twee voorbeelden van dichters die in heldere, toegankelijke taal willen schrijven.	0.01
774	Waarmee niet meteen gezegd is dat hun werk daarmee ook simpel is.	0.02
775	Je zou zelfs kunnen zeggen: Probeer het maar eens helder uit te leggen, dat is al moeilijk genoeg.	0.01
776	Maar ik vond bij haar ook Ik kwam een huis binnen met kasten vol met boeken.	0.01
777	Een huis waarin literatuur en poëzie serieus genomen werd.	0.01
778	En wat de waarde is van het werk Ik denk dat je over Vasalis en Herzberg allebei kunt zeggen dat als ze in een groter taalgebied hadden gewerkt of in het Zweeds, want dat helpt altijd dat die echt wel Nobelprijsmateriaal zijn.	0.14
779	En ook als je jong bent en je zo'n kwaliteit voor je krijgt dan snap je dat daar iets gebeurt.	0.01
780	De kwaal en het medicijn, in jouw Gedichtenapotheek daar staat ook een gedicht in van Vasalis.	0.02
782	Het staat erin als het medicijn tegen vervreemding van de wereld.	0.01
783	Dat sluit ook weer prachtig aan bij de rest van deze uitzending.	0.01
784	En daar staat in de bijsluiter ook nog: 'Ook tegen gevoelens van isolement en onthechting angst voor stilstand en teveel aan stilte.'	0.02
786	Ik denk dat we het gevoel allemaal wel kennen dat we door de wereld gaan en dat het soms voelt alsof we motorcrossers zijn die rondjes maken en er elke keer meer troep op onze bril komt en dat we ons soms helemaal afgesloten voelen.	0.02
787	Die motorcrossers kunnen zo'n ding eraf trekken en dan hebben weer een schoon glaasje.	0.01
790	En Vasalis schrijft een gedicht over een moment dat bij haar dat doet.	0.02
793	En dat is ook het enige waar we zelf iets aan kunnen doen.	0.01
794	We kunnen niet verantwoordelijkheid nemen voor wat Poetin doet maar wel hoe we ons verhouden tot wat er in de wereld gebeurt.	0.01
797	Er is ook een hoofdstuk poëzie voor zelfbeeld en zelfacceptatie in jouw apotheek.	0.01
800	Waarom hoort voor jou ziek zijn bij zelfbeeld en zelfacceptatie?	0.01
801	Omdat in mijn doorleefde ervaringen het inpassen van je ziekte in je idee van jezelf en je idee van je toekomst een beetje is alsof je Barbapapa in één vorm wil houden.	0.01
803	Je moet constant heronderhandelen met 'wat betekent deze ziekte voor mij, wie maakt het mij?'	0.01
806	Van frustratie tot soms ook diepe, doorvoelde dankbaarheid.	0.01
808	Het gedicht dat ik daarvoor heb genomen is een gedicht van Lieke Marsman.	0.01
814	Het is ook zo lang, omdat wat zij zo prachtig doet in dat gedicht is dat ziek zijn is een confrontatie met je eigen eindigheid en sterfelijkheid.	0.55
818	Je moet je er misschien zelfs een beetje mee verzoenen.	0.01
824	En die verzoening vraagt dan dus ook bijna iets bovenmenschelijks van je.	0.01
825	En het gedicht is denk ik ook wat lang omdat het dus die klassieke structuur van hoe verdriet dan werkt dat idee van 'dan heb je die stappen', zo is dat niet.	0.02
827	Op het ene moment in het gedicht is ze heel boos, dan heel dankbaar.	0.01
828	Dan denkt ze weer: Het is ook mooi dat dit soort momenten voor andere mensen zullen bestaan.	0.01
831	Maar kun je daar toch een paar zinnen uit voordragen?	0.01
832	Ja, dit is wat ik zei Het gaat over de sterfelijkheid.	0.01
835	En dat de gloed van een nieuwe ijskast die je met je partner hebt aangeschaft, dat kan mitigeren.	0.01
837	En je denkt zeker niet, denk ik, dat je eindigt dat ze zegt Dat de boosheid van haar geliefde het meest ontroerende is wat ze op dat moment kan voelen.	0.03
838	Omdat het ook zo invoelbaar is dat de woede over het onrecht dat iemand van wie je houdt pijn heeft dat kan gekmakend en woedendmakend zijn.	0.01
839	Dan, tot slot, aan het eind van deze uitzending een medicijn voor nieuwsverdriet.	0.1
847	En volgens jou is het gedicht Tender van Sophie Klahr het medicijn.	0.01
851	Zij zegt waar we het net over hadden: Begin met iets kleins, desnoods.	0.01
855	Ik breng de late ochtend door met het nieuws Huilend Een zwarte beer met verbrande poten wordt geëuthanaseerd Aan de meest recente rand van de bosbrand Hij was op zijn onderpoten aan het kruipen Op zoek naar een plek om uit te rusten Ik google verder, nieuwsberichten lekken uit.	99.98
860	Ik wens u met mijn collega's hier hele vrolijke feestdagen.	0.03